Gözleri perdeyle örtülü, ama dengbejler hâlâ söylüyor

"Bilûra Nîşo" ve "Abur" adlı filmleriyle dengbejleri belgeleyen Sedat Kıran, bu kez "Xewnên Tarî" adlı belgeseliyle izleyici karşısında olacak.

Fotoğraf: Asopress  Asopress - Diyarbakır, Urfa ve Mardin'in kesişim noktasında yer alan, Kürt kültürünün kök saldığı mekanlardan biri olan Qerejdax'taki dengbêjlik geleneğini "Bilûra Nîşo" ve "Abur" adlı filmleriyle belgeleyen Sedat Kıran, bu kez "Xewnên Tarî" adlı belgeseliyle yeni bir katkı sundu. Kıran, halk arasında "hafız" olarak adlandırılan görme engelli dengbêjleri kadrajına aldı. Qerejdax’ın Otîlî köyünde doğan Kıran, çekimleri Diyarbakır, Mardin ve Hakkâri’de gerçekleştirilen belgeselde, Kürdistan’ın yazılı olmayan tarihinin taşıyıcıları olan hafız dengbêjlerin hayat hikâyelerine ve şarkılarına odaklanıyor. Çiftçilik yaparak kazandığı parayla 2020’de Gül Ertunan Karaaslan’la birlikte Abur (Göçmen Kuşlar / Migratory Birds), 2021’de Mîrkut ve 2023’te Bilûra Nîşo’yu çeken Kıran, bu yeni belgeselinde Elîyê Qerejdaxî (Ali Sanal), Derwêş Şêxmûs (Şeyhmus Bakış), Fadilê Kufragî (Fadıl Dağlı) ve Abdulkadir Kızılkaya’nın müzikle tanışmalarını ve yaşamı anlamlandırma biçimlerini ele alıyor. Yazılı Olmayan Tarih Belgesel hakkında Mezopotamyan Ajansı'ndan Ceylan Şahinli'ye bilgi veren Kıran, “Her biri kendi coğrafyasının kültürel dokusunda yetişmiş, müzikle hayat bulmuş, karanlık dünyalarını sesle aydınlatmış dört sanatçının hikâyesi” ifadelerini kullandı. Yetiştiği ve “Hâlâ Kurdwarî izler taşıyor” dediği Qerejdax’ın tarihini anlatma isteğiyle birçok belgesel çeken Sedat Kıran, dengbêjlere odaklanmasında, kendisi de dengbêj olan babasından ilham aldığını söyledi. Xewnên Tarî ile hem Qerejdax’a hem de Kürdistan tarihine ışık tutmak istediğini belirten Kıran, şunları söyledi: “Çoğunlukla Qerejdax bölgesindeki kültürle ilgilendim. Çünkü burası benim için önemli bir yer. Qerejdax hâlâ eski kültürünü ve folklorunu koruyor; gerçekten de Kurdwarî bir bölge. Bu yüzden Qerejdax üzerine belgesel çekmeye başladım.” ‘Dilden Dile Aktarılan Kürdistan Tarihi’ Qerejdax’ın derin tarihsel ve kültürel yapısına ışık tutma amacıyla beşinci ve son belgeselini çektiğini ifade eden Kıran, dengbêjlerin yaşamları aracılığıyla Kürdistan tarihine ışık tutmak istediklerini söyledi. Hafızlara dair bir belgesel yapma isteğini vurgulayan Kıran, “Dört ayrı hafız bulduk. Bugünün Şakiro’su diyebileceğimiz bir isim olan Mêrdînli Hafız Fadilê Kufragî ile ilk çekimlere başladık. Kürtlerin aşkı dile getirdiği eski şarkıları hâlâ biliyor ve söylüyor. Ardından yine Mêrdînli Derwêş Şêxmûs, Amed’in Qerejdax eteklerinde yaşayan Elîyê Qerejdaxî ve son olarak Colemêrgli Abdulkadir Kızılkaya’yı çektik. Onların yaşamlarını, dengbêjlik kültürünü ve görme engelli olmanın hayatlarındaki yansımalarını inceledik. İçinde bulundukları koşulları ve toplumsal yaklaşımları da ele aldık. Abdulkadir Kızılkaya Kürtçe divan okuyor, Derwêş Şêxmûs erbane çalarak kasideler seslendiriyor. Fadilê Kufragî ise dediğim gibi, bugünün Şakiro’su. Ben bu belgeseli çekerken, Kürtlerin ve Kürdistan’ın tarihini dilden dile aktaran hafız dengbêjlerin yaşamlarını anlatmayı kendime bir borç bildim,” şeklinde konuştu.